II WOJNA ŚWIATOWA

 

       Spis treści:

      Przyczyny wybuchu II wojny światowej.

      Prześladowania Żydów.

      Polska podziemna – konspiracyjne działania Polaków.

      Powstanie warszawskie – potrzebne czy nie?

      Skutki – zniszczenia wojenne.

      Wojna w literaturze – poezja lingwistyczna.

      Moje strony.

      Strony kolegów.

 

 Prześladowania Żydów

przewiń do końca

Partia nazistowska i jej przywódca Adolf Hitler po dojściu do władzy w 1933 rozpoczęli realizację programu rasistowskiego i antysemickiego, przewidującego izolację ludności żydowskiej i stopniowe pozbawienie jej wszelkich praw obywatelskich oraz cywilnych. Usunięto Żydów z miejsc pracy, wszystkie żydowskie nieruchomości i przedsiębiorstwa uległy konfiskacie. Wspierano także emigrację Żydów z Niemiec. Główną podstawą prawną dyskryminujących posunięć były ustawy norymberskie z 1936 roku.

W okresie przedwojennym Niemcy rozwinęli także uzasadniającą te kroki wielką akcję propagandową. Oskarżali Żydów o pasożytnictwo, wyzysk, demoralizowanie i niszczenie narodów, wśród których zamieszkują. Propaganda nagłaśniała także rzekomą organizację międzynarodowego spisku, obejmującego żydowskich bankierów i przemysłowców, a także polityków pochodzenia żydowskiego i znajdujących się pod wpływem Żydów. Spisek ten miał mieć charakter międzynarodowy; obejmował rzekomo liberałów, socjaldemokratów i komunistów, a także masonów, słowem wszelkie organizacje polityczne przeciwstawiające się nazizmowi lub po prostu z nim nie sympatyzujące.

 

Naziści postrzegali Żydów nie jako wspólnotę wyznaniową czy narodowościową - odrzucali zatem religijną konwersję albo asymilację jako rozwiązanie "problemu żydowskiego". Ich zdaniem Żydzi stanowili rasę, czy raczej mieszankę rasową, której reprezentanci stanowią element szkodliwy z przyczyn genetycznych: takie postrzeganie Żydów skłaniało do ich izolowania i eliminowania a także do nieoszczędzania zasymilowanych osób pochodzenia żydowskiego. Poglądy takie były przedstawiane w sposób sugerujący rzekomą naukowość sądów tak głoszonej propagandy, odwoływano się do sfałszowanej wiedzy historycznej, antropologicznej. Szerzono informacje nieprawdziwe i sprzeczne. Jednocześnie niektórzy z nazistów z najwyższych kręgów władzy byli pochodzenia żydowskiego co było skrzętnie ukrywane. Antysemicka i rasistowska propaganda znalazła częściowy oddźwięk wśród Niemców, ale także w innych krajach europejskich, sprzyjając postawom kolaboracji, albo - częściej - obojętności wobec holocaustu.

Po wybuchu wojny polityka nazistów wobec Żydów była wprowadzana w kolejnych krajach europejskich w miarę ich zajmowania przez wojska niemieckie. Przybierało to z reguły formy rejestracji osób pochodzenia żydowskiego, zmuszania do noszenia na ubraniach specjalnych opasek na rękawie i symbolu sześcioramiennej gwiazdy Dawida, wprowadzania różnych zakazów i posunięć dyskryminujących, w krajach z liczną ludnością żydowską (m.in. w Polsce) izolację w dzielnicach zamkniętych (gettach), często otoczonych murem. Wobec Żydów łamiących przepisy dyskryminacyjne, albo opuszczających zamknięte dzielnice wprowadzano kary śmierci. Również surowe kary wprowadzano wobec osób pomagających Żydom (w Polsce kara śmierci obowiązywała za pomoc w ukrywaniu się albo za dostarczanie żywności). Koncentracja dużych mas ludzi w niewielkich obszarach powodowała częste choroby, a ograniczone dostawy żywności - masową śmierć głodową.

Początkowo władze niemieckie rozważały wysiedlenie europejskich Żydów, ale projekt ten był niemożliwy do przeprowadzenia w warunkach wojny. Pierwszym aktem eksterminacji były działania Einsatzgruppen SS na terenie ZSRR po inwazji 22 czerwca 1941 roku. Oddziały te, działające wkrótce po wkraczających wojskach niemieckich dokonały zabójstw ponad pół miliona Żydów, a także Cyganów, jeńców wojennych oraz członków partii komunistycznej. Rola tych oddziałów sprowadzała się do spędzania lokalnej ludności żydowskiej i innych osób przeznaczonych do eksterminacji do specjalnych miejsc i masowych rozstrzeliwań, najczęściej za pomocą karabinów maszynowych. Niekiedy wykorzystywano miejscowych kolaborantów do pomocy w morderstwie. W ten sposób dokonano holocaustu Żydów ukraińskich, besarabskich, białoruskich i bałtyjskich. Najbardziej znanym miejscem eksterminacji są wąwozy Babij Jar koło Kijowa, gdzie 29 i 30 września 1941 zamordowano ponad 33.700 Żydów.
Władze nazistowskie oceniły taką metodę zabijania Żydów za zbyt kosztowną (amunicja) i pracochłonną oraz trudną do powtórzenia w krajach, w których terror był słabszy. Na mniejszą skalę eksperymentowano z innym pomysłem: samochodami wydzielającymi gazy spalinowe do ładowni i zabijające znajdujących się w niej ludzi tlenkiem węgla. Po okresie eksperymentów najbardziej racjonalnym sposobem mordowania okazał się gaz Cyklon B, używany dawniej jako środek_owadobójczy.

"Rozwiązanie problemu żydowskiego" było przedmiotem obrad konferencji w Wannsee 20 stycznia 1942 roku. Ustalono na niej, że problem dotyczy 11 milionów Żydów europejskich i należy go przeprowadzić poprzez "wysiedlenie"  Żydów  na Wschód w sposób, który znacznie zmniejszy liczbę ludności żydowskiej. Przeprowadzenie operacji powierzono SS, a jej koordynowanie miał prowadzić Obersturmbannfhrer Adolf Eichmann. Postanowiono również wykorzystać doświadczenia programu eutanazji T-4.

Pierwszym systematycznym programem eksterminacji Żydów była Operacja Reinhardt, która objęła 2 miliony Żydów zamieszkujących Generalne Gubernie. W ramach tej operacji utworzono obozy zagłady: Bełżec, Sobibór i Treblinka. Później utworzono także obozy zagłady w Brzezince, Chełmnie i Majdanku.(Mapa nr.1, str.6)Wszystkie obozy umieszczono na ziemiach polskich z powodu utrudniającego pomoc terroru, centralnego położenia Polski, dużej populacji żydowskiej oraz wystarczającej_infrastruktury_kolejowej.
Eksterminacja obejmowała kolejne grupy Żydów, poczynając od osób bezużytecznych jako pracownicy, osób starszych, kobiet i dzieci, ale nie ominęła Żydów pracujących na rzecz wojsk niemieckich. Systematycznie opróżniono żydowskie getta, rozpoczęto polowanie na Żydów ukrywających się po tzw. stronie aryjskiej. Operację rozciągnięto na wszystkie kraje pod okupacją niemiecką. Wykorzystując pomoc kolaborantów osoby pochodzenia żydowskiego odizolowywano i wysyłano transportem kolejowym do obozów zagłady, gdzie byli z reguły bezzwłocznie kierowani do komór gazowych.

Obozy koncentracyjne, znajdujące się na terenie dzisiejszej Polski pozostawały przez długi czas niezauważone przez opinię publiczną innych państw oraz Żydów mieszkających w Ameryce. Pierwsze dokumenty na temat istnienia obozów koncentracyjnych były dostarczone na Zachód już w 1942 roku, w czym znaczny udział miał polski ruch oporu na ziemiach okupowanych. Jednak skala niemieckich działań, a zwłaszcza ich przemysłowy charakter, była tak wielka że czołowi politycy zachodni nie chcieli uwierzyć w możliwość ludobójstwa w takich rozmiarach.
Skutkiem prowadzonej przez Niemców polityki eksterminacji Żydów i Cyganów jako niearyjczyków dla których nie było miejsca w nowym państwie niemieckim była śmierć około 6 mln żydowskich mężczyzn, kobiet oraz dzieci i prawie doszczętna likwidacja wielu społeczności prześladowanych ras. Informacje o holocauście wstrząsnęły światową opinią publiczną, wywołując powszechne potępienie nazizmu i kolaboracji z Niemcami. Skompromitowane zostały wszelkie idee polityczne wiążące się w pewien sposób z nazizmem i holocaustem, w tym eutanazja, programy genetyczne, rasizm, antysemityzm, nacjonalizm, autorytarne_szkolnictwo.
Odpowiedzialnych za prowadzenie eksterminacji oskarżono po wojnie w ramach procesów norymberskich. Zaś zbrodnie te uznano za zbrodnie przeciwko ludzkości, nie podlegające przedawnieniu.

Innym skutkiem informacji o holocauście było fala współczucia wobec Żydów, która przyczyniła się do popierania (głównie w USA) przez różne środowiska państwa Izrael i ruchów syjonistycznych. Holocaust był źródłem poczucie winy oraz wstydu (zwłaszcza w Niemczech), lęku przed niemieckim nacjonalizmem, oraz świadomości konieczności poniesienia konsekwencji działań polityków nazistowskich. Rozrachunek objął także kościoły chrześcijańskie.
Holocaust był jednym z czynników, które spowodowały wzmocnienie postaw syjonistycznych oraz emigrację ocalonych Żydów do Izraela po II wojnie światowej. Wielu Żydów doszło do przekonania, że tylko posiadanie własnego państwa może uniemożliwić powtórzenie się tragedii. Holocaust stał się jednym z ważniejszych elementów świadomości żydowskiej. Poparcie wielu działaczy arabskich dla Hitlera w czasie II wojny światowej i holocaustu w pewnym stopniu stępiło wrażliwość na los ludności arabskiej w Palestynie

Skutki te wywołały także przeciwstawną reakcję. Oskarżano organizacje żydowskie oraz państwo Izrael o wykorzystywanie holocaustu dla własnych celów finansowych i politycznych (Holocaust Industry). Polityczne znaczenie uzyskała grupa historyków, określana mianem rewizjonistów holocaustu (Holocaust revisioners), która poddawała w wątpliwość liczbę ofiar holocaustu. W środowiskach neonazistowskich i w świecie arabskim pojawiały się także głosy, które negowały istnienie hitlerowskich obozów zagłady oraz dokonane w nich ludobójstwo, istnienie komór gazowych oraz planu zagłady Żydów. W wielu krajach (w tym w Polsce) poglądy takie są ścigane sądownie, albo cenzurowane (tzw. kłamstwo oświęcimskie).

Przejście na początek artykułu

 

 Polska Podziemna

Wojna rozpoczęła się 1 września 1939 roku. Już wtedy doszło do zmian w polskim rządzie na uchodźstwie. Prezydent Mościcki mianował swym następca Władysława Raczkiewicza. Ten zaś 30 września 1939 roku powołał nowy rząd. Premierem i Naczelnym Wodzem został wtedy Władysław Sikorski. Początkowo siedziba rządu był Paryż, potem Angers, a od połowy 1940 roku- Londyn. Zasadniczym celem rządu było wyzwolenie kraju spod okupacji. W tym czasie powstała na terenach Polski Służba Zwycięstwu Polski (SZP), na której czele stanął gen. Michał Karaszewicz- Tokarzewski, a szefem sztabu został płk Stefan Grot- Rowecki.

SZP była organizacją wojskowo- polityczną, której celem było prowadzenie działalności konspiracyjnej

i organizowanie akcji dywersyjnych. W listopadzie1939 r. na jej miejsce został utworzony Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), którego komendantem został Stefan Grot- Rowecki.
Od grudnia 1940 roku zaczęto tworzenie Delegatury Rządu na Kraj. Była to podziemna organizacja obejmująca swym działaniem wszystkie ziemie polskie i posiadająca z czasem wszystkie struktury władz Polski przedwojennej.

 

Delegatami Rządu na Kraj byli kolejno:
- Cyryl Ratajski
- Jan Piekałkiewicz
- Jan Stanisław Jankowski
Zgodnie z zaleceniami władz naczelnych w Londynie, Komenda Główna ZWZ oraz Delegatura prowadziły na szeroką skalę działalność konspiracyjną, mającą na celu podjęcie w przyszłości działań zbrojnych oraz organizowanie życia Polaków pod okupacją.

W lutym 1942 r. ZWZ przemianowano na Armię Krajową (AK). Komendantem Głównym nadal był Stefan Grot- Rowecki. Od II połowy 1942 r. podziemie polskie prowadziło działalność coraz bardziej aktywną. Kierownictwo Dywersji (Kedyw) zaczęło przeprowadzać na terenie całego kraju liczne akcje zbrojne. W lipcu 1943 r. po aresztowaniu gen. Grota- Roweckiego, komendantem AK został Tadeusz Bór- Komorowski. W połowie 1944 r. stan liczebny AK wynosił ok. 350 tys. Żołnierzy. W marcu 1944 r. powołano do życia namiastkę władzy ustawodawczej- Radę Jedności Narodowej, która reprezentowała cztery partie koalicji rządowej. Przewodniczącym RJN został Kazimierz Pużak.

Przez cały okres okupacji Polacy prowadzili walkę będącą odpowiedzią na represje stosowane przez okupantów wobec ziem polskich. Głownie zajmowały się tym organizacje bojowe Armia Krajowa, Bataliony Chłopskie, Gwardia i Armia Ludowa, oraz inne.

 

Do najważniejszych form polskiego oporu zaliczamy:
• szerzenie propagandy antyhitlerowskiej wśród Niemców,
• prowadzenie działalności wywiadowczej,
• wysadzanie dróg i mostów(np. akcje „Wieniec I” i „Wieniec II”),
• tajne nauczanie ( TON – Tajna Organizacja Nauczycielska ),
• akcje sabotażowe w gospodarce,
• odbijanie więźniów ( akcja pod Arsenałem),
• zamachy na czołowych funkcjonariuszy niemieckich,
• wykonywanie napisów na murach, kotwica- znak Polski walczącej,
• działalność harcerska Szarych Szeregów,
• powstanie w getcie warszawskim,
• powstanie warszawskie i wiele innych akcji zbrojnych.

 

 

 

 

Powstanie Warszawskie

 

 

 

 Skutki II wojny światowej

II wojna światowa miała tragiczne skutki dla obywateli państw biorących udział w wojnie. Straty wśród ludności cywilnej wyniosły łącznie prawie 33 miliony ludzi. Wojna (zarówno bezpośrednie działania wojenne, jak i nie mające uzasadnienia militarnego alianckie naloty dywanowe czy zaplanowane akcje pacyfikacyjne ze strony Niemców) doprowadziła do dużego zniszczenia w miastach, głównie tych o dużym znaczeniu strategicznym – takich jak Warszawa, Stalingrad, Cherbourg, Drezno, Tokio czy Berlin, a także tragicznych dla Japończyków wybuchów dwóch bomb atomowych (w Hiroshimie i Nagasaki), wskutek czego bezpośrednio zginęło nie mniej niż 150 tys. osób a kilkadziesiąt tysięcy zostało ciężko rannych (co doprowadziło znaczną ich część do szybkiej śmierci), a dalsze zgony nastąpiły wskutek promieniowania. Znana jest także zbrodnicza działalność hitlerowców zakładających obozy koncentracyjne, będące narzędziem ludobójstwa podbitych narodów.

Wskutek wojny z powodu zniszczeń i strat materialnych pozycję na arenie międzynarodowej straciły Wielka Brytania, Japonia, Niemcy i Francja. Od teraz los Europy zależał w głównej mierze od USA i ZSRR. Po konferencji w Jałcie w lutym 1945 nastąpił polityczny podział Europy na blok zachodni i blok wschodni (początek zimnej wojny). Na zebraniu Wielkiej Trójki potwierdzającym spotkanie w Teheranie ustalono, że terytoria, zdobyte przez Armię Czerwoną znajdą się w strefie wpływów ZSRR, a te wyzwolone przez aliantów zachodnich – w strefie wpływów państw zachodnich. W ten sposób Polska i pozostałe kraje Europy środkowo-wschodniej stały się zależne od ZSRR, natomiast Grecja, Włochy, Francja i Benelux, a po kilku latach także cała Austria – w bloku zachodnim. Jugosławia i Albania opanowane po wycofaniu się Niemców i Włochów przez armię partyzantów Josipa Broz Tito pozostały po wojnie od ZSRR zasadniczo niezależne, choć oba te kraje poszły w następnych latach drogą komunistyczną.

Alianci podjęli działania mające na celu zapobiec powstawaniu konfliktów na arenie międzynarodowej. Powołana została (w miejsce Ligi Narodów) Organizacja Narodów Zjednoczonych mająca przeciwstawiać się przejawom łamania praw człowieka. Państwa należące do ONZ zobowiązały się nie dopuszczać do władzy partii o poglądach neonazistowskich, a nawet je delegalizować. Zakazano propagowania symboli swastyki. Zajęto się także sprawą okaleczonego przez holokaust narodu żydowskiego, co doprowadziło do stworzenia państwa Izrael, na terytorium Palestyny.

 

Mapa przedstawia podział administracyjny okupowanych Niemiec w latach 1945-1949.

Ustalono także:

      Niemcy i Austria zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne: brytyjską, francuską, amerykańską (gdzie w 1946 w Norymberdze odbyły się procesy norymberskie skazujące zbrodniarzy wojennych) i radziecką. Według takiej samej zasady podzielono Berlin i Wiedeń. USA dodatkowo przejęły kontrolę nad miastami Bremą i Bremerhaven w strefie brytyjskiej.

      Włoska Republika Socjalna została rozwiązana. Nowe władze tymczasowe Włoch zgodziły się na przekazanie włoskiej części Dalmacji Jugosławii oraz Dodekanezu Grecji. Anektowana wcześniej Albania stała się ponownie niepodległym państwem.

      Znacznie zmieniono granice państw w radzieckiej strefie wpływów. Zachodnia granica Polski miała przebiegać wzdłuż biegu rzek Odry i Nysy Łużyckiej, południowa naturalnymi granicami w Sudetach i dalej na wschód według stanu z 1938, wschodnia rzeką Bug i wzdłuż tzw. linii Curzona oraz północna na północnych Mazurach. Polacy zyskali także miasto Gdańsk kontrolowane przed wojną przez Ligę Narodów. Czechosłowacja, ponownie oficjalnie niepodległa, odzyskała Ruś Zakarpacką od Węgier, ale odstąpiła ją ZSRR. Węgry utraciły również Siedmiogród na rzecz Rumunii. Ta zaś utraciła Besarabię na rzecz ZSRR. Na Bułgarię wielkie mocarstwa nałożyły sankcje gospodarcze za przyłączenie Dobrudży kosztem Rumunii w 1940 r. i odcięcie jej dostępu do morza.

      Na Dalekim Wschodzie Japonia, okupowana przez USA do 1952, straciła, oprócz zdobytych od Amerykanów archipelagów, wszystkie swoje zamorskie terytoria, począwszy od Tajwanu, Hajnanu, Mandżurii i wschodnich Chin na rzecz Republiki Chińskiej, Sachalinu i Kuryli na rzecz ZSRR, Azję Południowo-Wschodnią na rzecz Wielkiej Brytanii i Francji, kończąc na stracie Korei. Cesarz Hirohito musiał zrzec się statutu boga, w 1946 uchwalono konstytucję zmieniającą diametralnie ustrój kraju. Zbrodniarze wojenni zostali skazani w Międzynarodowym Trybunale Wojskowym dla Dalekiego Wschodu w Tokio w 1948. Wojna stworzyła sprzyjające warunki do uzyskania niepodległości przez DRW (1945), Filipiny (1946) i Birmę (1948).

      W Afryce Północnej Libia i Somalia, dawne posiadłości włoskie, dostały się pod okupację aliantów zachodnich (w 1951 Libia ogłosiła niepodległość, a w 1950 Somalia znalazła się pod władzą ONZ). W 1941 niepodległość odzyskała Abisynia (od 1936 włoska). Na Bliskim Wschodzie okazję do ogłoszenia niezależności zyskała Syria (1946).

Wojna w literaturze – poezja lingwistyczna

Wybrane publikacje na temat II wojny światowej:

Twierdza szyfrów - Bogusław Wołoszański

Nie wyjaśnione sprawy drugiej wojny światowej: niemiecka bomba nuklearna, tajemnicze urządzenie nazywane ryba-miecz, za pomocą którego niemiecki wywiad odczytywał radzieckie szyfrogramy, dramatyczny wyścig wywiadów radzieckiego i amerykańskiego po największe wynalazki hitlerowskich Niemiec posłużyły Autorowi jako materiał do skonstruowania niezwykłej opowieści o losach ludzi biorących udział w tajemniczej i wciąż nie do końca ujawnionej akcji.

 

 

Lisy pustyni - Paul Carrel

Książka jest najlepszym opisem walk niemieckiego Korpusu Afrykańskiego, później Armii Pancernej, dowodzonej przez feldmarszałka Rommla, jaki ukazał się w języku polskim. Omawia przebieg walk w Afryce Północnej od 31 marca 1941 r. aż do kapitulacji w Tunisie 13 maja 1943 r. Autor poświęcił wiele uwagi działaniom wywiadów obu stron, a także oddziałom specjalnym. Paul Carrel jest autorem światowych bestsellerów: Operacja Barbarossa i Spalona ziemia.

 

Bitwy polskiego września - Apoloniusz Zawilski

1 września 1939 roku rozpoczął się rozdział w dziejach ludzkości: III Rzesza zaatakowała Polskę i doprowadziła do wybuchu II wojny światowej. Władze Rzeczpospolitej nie uległy groźbom Hitlera i nie zdecydowały się na żadne kompromisy, które byłyby w rzeczywistości kapitulacją. Tak kończył się- pisze Apoloniusz Zawilski- długi i bezkarny okres pokojowych zwycięstw Hitlera (...) Kończył się okres szantażu politycznego, zaczynała się wojna (...). Pod słonecznym, jasnym niebem pieknej polskiej jesieni 1939 roku w jednej chwili rozpętało się piekło. Biwty polskiego września to obraz walk w czasie kampanii wrześniowej.

 

Front wschodni dzień po dniu 1941 - 1945 - Steve Crawford

Wojna pomiędzy nazistowskimi Niemcami a Związkiem Sowieckim, która rozpoczęła się 22 czerwca 1941 roku, charakteryzowała się wyjątkową brutalnością zarówno jeśli chodzi o walki na froncie, jak i postępowanie z pobitą ludnością cywilną. W tej książce przedstawiono operacje militarne na froncie wschodnim w latach 1941-1945 oraz zbrodnie wojenne popełnione na ludności cywilnej na obszarach okupowanych. Są to nie tylko zbrodnie nazistowskie, ale również te popełnione przez Sowietów, ponieważ, jak na ironię, Stalin również prowadził wojnę z Rosjanami.

 

Druga wojna światowa na morzu - Jerzy Lipiński

Druga wojna światowa na morzu to kompletna historia zmagań morskich zarówno na Atlantyku, jak i Pacyfiku. W książce przedstawiono wszystkie poważniejsze starcia nawodnych sił morskich, operacje desantowe oraz działania okrętów podwodnych. Całość bogato ilustrowana oraz opatrzona aneksem ze spisem flot uczestniczących w konflikcie. Książka niezbędna w biblioteczce każdego marynisty. Autor z autopsji zna opisywane wydarzenia, ponieważ służył na niszczycielu Garland.

 

Operacja Cytadela. Największa bitwa w dziejach - Tadeusz Konecki

"Cytadela" była ostatnią, nieudaną, próbą, przeprowadzenia przez Niemców letniej ofensywy na ich froncie wschodnim. Nie oznacza to jednak, że armia niemiecka była w tej bitwie bez szans. W wojnie, jak w każdym hazardzie, duża, rolę odgrywają, ludzkie błędy i szczęście. Dlatego w bitwie na łuku kurskim były momenty, gdy wydawało się, że zwycięstwo Niemców jest w zasięgu ręki. Ich nowe czołgi zostały powstrzymane ofiarnymi przeciwuderzeniami wojsk radzieckich. Tę dynamikę walk pancernych, w trakcie których zniszczono 7,5 tys. czołgów (w tym. tylko 1,5 tys. niemieckich), przedstawiono w książce niezwykle plastycznie.

 

 

 

Klęska - Wiktor Suworow

Hitler i Stalin byli zbrodniarzami, którzy różnili się głównie kształtem wąsów. Jakim cudem więc cały świat Hitlera nienawidził, a Stalina uważał za miłującego pokój, dobrodusznego wujaszka? Jakim cudem nieudolny i niekompetentny marszałek Żukow został wykreowany na genialnego dowódcę i najwybitniejszego stratega wszech czasów? Z jakiego powodu II wojna światowa skończyła się dla Związku Radzieckiego tak zwanym "wielkim zwycięstwem", które okazało się gorsze od każdej klęski.

 

 

Przejście na początek strony